Sociaal Domein

Kengetallen en ontwikkelingen

Algemeen
De gemeente Borger-Odoorn kenmerkt zich door een kleine gemeente te zijn qua inwoners aantal (25.919) maar een grote gemeente qua oppervlakte (278 m2). Sinds 2018 stijgt jaarlijks het inwonersaantal in de gemeente. Met name het aantal ouderen stijgt, maar in 2023 is voor het eerst sinds jaren ook het aantal jeugdigen tussen de 0-20 jaar gestegen met 0,5%. De groei komt voort uit migratie en de demografische druk is erg hoog in de gemeente. In 2023 is 50% van de inwoners man en 50% vrouw.

Ontwikkeling
De coronapandemie is voorbij en de IC’s zijn niet meer overbelast. Ook de energietarieven lopen terug en bevinden zich steeds vaker onder het landelijk plafond. De inflatie wordt steeds beter gecompenseerd in de verschillende CAO’s en het minimumloon en de uitkeringsnormen zijn gestegen. Ondanks dat er maatregelen zijn genomen om de consequenties van deze gebeurtenissen te compenseren, zijn deze problemen nog niet opgelost. De inflatie is nog steeds hoog, er is in het sociaal domein een tekort aan personeel en de oorlog in Oekraïne is nog gaande. We zijn nog steeds kwetsbaar en moeten alert en wendbaar blijven. De samenwerking in BOCE verband en binnen de provincie is nodig om sterk te staan en inzet, expertise en kennis te (ver)delen. Daar waar het kan zullen we die samenwerking opzoeken.

Jeugdhulp en onderwijs

De jeugdzorg kosten zijn in 2022 voor het eerst sinds jaren gedaald met maar liefst 26%. Voornaamste reden hiervoor is de wijziging van het woonplaatsbeginsel. Het aantal jeugdigen met jeugdzorg is gedaald naar 647 in 2022. Beide dalingen lijken door te lopen in 2023. Er wordt steeds vaker een lichtere vorm van zorg ingezet. En het aantal jeugdigen die buitenshuis verblijven in de jeugdzorg is met 50% afgenomen. De huisarts is verantwoordelijk voor 40% van de verwijzingen en de sociale teams 25%.

Opvallend voor Borger-Odoorn:

1. De meeste jeugdigen met jeugdhulp zitten in de GGZ (64% in 2023) De mentale gezondheid van jeugdigen blijft in 2024 een groot aandachtspunt.
2. 92% van de kinderen met dagbesteding is tussen de 3-12 jaar. Zowel preventief (vroeg- signalering/ normalisering) als curatief (doorstroom naar dagbesteding en begeleiding) is de basisschool een cruciale plek bij de uitvoering van jeugdbeleid.
3. Er zijn 41 jeugdigen waarvan de ouders onder toezicht staan, 66% is oorspronkelijk niet afkomstig uit de gemeente. Dit vraagt vooral om een curatieve aanpak.

Ontwikkelingen
Met de lokale educatieve agenda als vertrekpunt werken wij actief samen met partners rondom het kind en de jongere aan wenselijke maatschappelijke effecten. Dat kinderen in Borger-Odoorn hun talenten (nog meer) kunnen ontwikkelen en we de kansengelijkheid vergroten. Hier dragen we ook aan bij met onze kindregelingen zoals Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) en Sociaal Medische Indicatie (SMI) die in 2023 nog beter op elkaar afgestemd zijn. En door continuering van de inzet van sport- en cultuurcoaches en kansencoaches op alle basisscholen. Uit een recente evaluatie blijkt dat de samenwerking hierdoor is verbeterd.

In juni 2023 is de hervormingsagenda jeugd definitief vastgesteld. Acht maatregelen moeten ervoor gaan zorgen dat er meer kinderen veilig en gezond kunnen opgroeien in onze gemeente. Maar ook dat het stelsel financieel haalbaar blijft. Tegelijkertijd is er ook een voorbehoud doordat het kabinet demissionair is. Deels geven we al uitvoering aan de maatregelen door bijvoorbeeld de continuering van de inzet van de POH-Jeugd in onze gemeente. We willen huisartsen meer ondersteunen bij verwijzingen die zij doen naar de gespecialiseerde jeugdhulp zodat we kunnen kijken of voorliggende voorzieningen ook passend zouden zijn en de jongere alsnog goed geholpen wordt. We moeten een beweging gaan maken naar de voorkant en de lokale toegang versterken. Dat is ook het uitgangspunt bij het toekomstscenario kind- en gezinsbescherming. In 2024 willen we de consequenties van de maatregelen voor onze gemeente uitwerken en gaan inzetten op stevige regionale samenwerking.

Wmo en leerlingenvervoer

Het aantal inwoners met een Wmo-voorziening stijgt jaarlijks. En hierdoor stijgen ook de kosten jaarlijks. Er is sprake van een flinke vergrijzing. De kosten voor leerlingenvervoer stijgen al 2 jaar. In 2022 kwam dat door een stijging van het aantal kinderen, in 2023 door een stijging van de prijs (12,7%) en het aantal kilometers.

Opvallend voor Borger-Odoorn:

1. De kosten voor huishoudelijke hulp zijn het hoogst, 56% van de totale kosten WMO.
2. Het aanbod van levensloopbestendige woningen blijft beperkt, hierdoor zullen steeds vaker (dure) woningaanpassingen vanuit de WMO gefinancierd moeten worden.
3. Door vergrijzing zullen de kosten blijven oplopen. Dit wordt versterkt door de hoge indexaties die eraan zitten te komen.
4. Door ouderdom ontstaan er steeds meer fysieke problemen waarvoor steeds vaker duurdere (elektrische) voorzieningen ingezet moeten worden.
5. Er zijn veel kinderen uit Oekraïne bijgekomen met leerlingenvervoer.

Ontwikkelingen
Het kost steeds meer om de maatschappelijke effecten: ‘zo lang mogelijk zelfredzaam blijven’ en ‘zo lang mogelijk kunnen meedoen in de maatschappij’ te realiseren. Een maatregel vanuit het Rijk is noodzakelijk om deze zorg in de toekomst te kunnen blijven bieden. Per 1 januari 2026 wordt het abonnementstarief afgeschaft. Uit cijfers blijkt dat er maar heel weinig ouderen zijn in Borger-Odoorn die van een laag inkomen leven. Als de bijdrage weer inkomensafhankelijk wordt, zullen de kosten voor onze gemeente afnemen. Niet alleen de oplopende kosten maar ook arbeidskrapte vergroten het risico dat er wachtlijsten gaan ontstaan.
In 2024 zullen er binnen de Wmo meerdere aanbestedingen plaatsvinden; hulpmiddelen, huishoudelijke hulp en beschermd wonen. De tarieven zullen dan weer stijgen. Een belangrijk middel om de fysieke achteruitgang door ouderdom te remmen is een gezonde leefstijl met veel beweging. Voor ouderen is een combicoach beschikbaar die hier aan bijdraagt door bewegingsactiviteiten aan te bieden voor ouderen in de gemeente.

Participatiewet en de Wet inburgering

In 2023 zijn de kosten voor uitkeringen voor het eerst sinds jaren weer gestegen. Het aantal huishoudens met een uitkering daalt nog wel. Dit komt omdat de uitkeringen in verband met de hoge inflatie met 10% gestegen zijn. 

Opvallend voor Borger-Odoorn

1. De arbeidsmarkt is goed, er is veel werk.
2. De grootste groep uitkeringsgerechtigden zijn mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Zij zitten langer in de uitkering en komen vaker terug in de uitkering.

Ontwikkelingen
De re-integratie aanpak is steeds vaker gericht op mensen weer ‘werkfit’ maken.
Dit traject van re-integreren duurt langer en het vinden van werk lukt minder vaak dan bij mensen die dichter op de arbeidsmarkt zitten. Dit zal invloed hebben op toekomstige uitstroomcijfers. 

Het budget van het rijk aan de gemeente voor uitkeringsgerechtigden (buig) is onder andere gebaseerd op het aantal uitkeringsgerechtigden van 2 jaar geleden. Door de jaarlijkse daling zal de bijdrage aan de gemeente de komende jaren ook afnemen.

Een bijzondere groep uitkeringsgerechtigden zijn de statushouders. Deze mensen ontvangen bijna allemaal een uitkering. De afstand tot de arbeidsmarkt voor hen is groot. Dit komt door de traumatische ervaringen, de taalachterstand en de cultuurverschillen. Al met al redenen waarom ze intensief worden begeleid en ondersteund om ook hen zo snel mogelijk onafhankelijk te maken van een uitkering.
In 2023 hadden wij een taakstelling van 71 personen. Hiervan zijn zo’n 60% inburgeringsplichtig (de rest is minderjarig).

Schuldhulpverlening, minima en armoede ontwikkelingen

In 2021 stijgt voor het eerst sinds 2018 het aantal huishoudens met een laag inkomen licht. Het aantal huishoudens met geregistreerde schulden is met 0,6% gedaald in 2021. Aantal intakes bij de GKB neemt jaarlijks af. De gemeente heeft een wettelijke plicht om betalingsachterstanden in bijvoorbeeld huur of nutsvoorzieningen vroeg te signaleren. In 2022 zijn over 302 inwoners signalen binnen gekomen. Er zijn tot dusver dit jaar 41 personen geholpen met hun laaggeletterdheid in het taalhuis. In 2022 waren dit er 109.

Opvallend voor Borger-Odoorn

1. Er zijn in Borger-Odoorn procentueel minder huishoudens met een laag inkomen dan in Drenthe of Nederland. En er groeien procentueel minder kinderen op in een gezin met een laag inkomen.
2. Het aantal mensen met geregistreerde schulden daalt jaarlijks.
3. Borger, Valthermond en Nieuw Buinen kennen de meeste lage inkomens.
4. Laaggeletterden die naar het taalhuis gaan zijn tussen de 23-65 jaar oud. Van deze mensen heeft 90% Nederlands niet als moedertaal (NT-2er) en zijn veel werkloos.

Ontwikkelingen
Kenmerkend is dat huishoudens die in Borger-Odoorn van een laag inkomen leven vooral uit eenoudergezinnen komen en de kostwinner jonger is dan 25 jaar. Ze leven van een uitkering of zijn zelfstandig ondernemer. Het Jeugdfonds Sport & Cultuur had heel sterk teruglopende aantallen vanwege de corona-maatregelen maar zaten in 2022 weer op het niveau van voor Corona. Een heel belangrijk thema in 2024 is de inrichting van onze schuldhulpverlening. De gemeenschappelijke regeling van de Gemeentelijke kredietbank zal worden opgeheven op 1 januari 2025. Dat betekent dat we onze dienstverlening opnieuw moeten inrichten.

Sport en Gezondheid

Opvallend voor Borger-Odoorn

1. Mensen met laag sociaal- economische status geven vaker aan nooit te sporten.
2. Het aantal kinderen met ongezond gewicht (12%) is hetzelfde als 4 jaar geleden.
3. Steeds meer ouderen stappen op een driewielfiets, die vergoed wordt uit de Wmo.

Ontwikkelingen
In 2020 heeft de raad het sport- en gezondheidsbeleid “Gezonde Leefstijl Borger-Odoorn” vastgesteld. Volgens dit beleid zetten we in op 3 pijlers: Sport en bewegen, gezondheid en gezonde omgeving. Voorbeelden hiervan zijn:

Daarnaast stimuleren we graag eigen initiatief dat hieraan bijdraagt. Iedereen in de gemeente kan subsidie aanvragen voor de organisatie van activiteiten die sport, gezondheid en inclusiviteit stimuleren. In 2024 zetten we dit initiatief door.

In 2024 starten we met de uitvoering van de regeling ‘School en Omgeving’. Dit is een nieuwe landelijke regeling. Na honorering van deze aanvraag in 2023 kunnen we in het veengebied het programma Backpack verder uitrollen en ontwikkelen.

Naast ons lokale beleid werken we in Drents verband ook samen aan het programma “Drenthe Samen Gezond in Beweging” . Hier worden thema’s opgepakt die te groot zijn om als kleine gemeente op te pakken (b.v. aangepast sporten).

Tot voor kort was er voor sport en gezondheid een grote verscheidenheid aan geldstromen met elk eigen verantwoording en veel overlap. Daarom heeft het Rijk nu een nieuwe SPUK- regeling bedacht die alle geldstromen bundelt die zich richten op het stimuleren van: 1. Gezondheid, 2. Sport en bewegen, 3. Preventie en 4. Versterken van de sociale basis. Doelen in deze regeling overlappen met doelen uit allerlei andere wettelijke kaders zoals de WMO en de Jeugdwet. Maar ook met doelen uit de UMO preventie en inclusie. Om het overzichtelijk te houden en vooral om dubbelingen in aanpak te voorkomen willen we in 2024 één sociaal domein breed, integraal plan gaan maken en als programma oppakken.

Ambitie
Naast alle wettelijke taken die we in het sociaal domein moeten uitvoeren en de ontwikkelingen die zich op dat vlak voordoen, ligt er ook een coalitieakkoord met belangrijke ambities die we willen realiseren. Eind 2022 is hier door het opstellen van urgente maatschappelijke opgaven prioritering in aangebracht.
Voor de afdeling sociaal domein zijn dit de UMO’s:
1. Armoede en bestaanszekerheid
2. Zorg dichterbij
3. Preventie en inclusie

1. Armoede en bestaanszekerheid
Het maatschappelijke effect dat we binnen deze UMO willen bereiken (meerdere jaren) is vooral gericht op het vergroten van de kansengelijkheid. In 2023 stond daarin het vergroten van de bestaanszekerheid (voldoende besteedbaar inkomen hebben) centraal door de energiearmoede die er speelt. Via verschillende regelingen konden inwoners een toeslag ontvangen voor de energiekosten maar ook praktische hulp bij het verduurzamen van hun huis. Ook is veel aandacht besteed aan het informeren en bereiken van de juiste doelgroep. De regelingen lopen in 2024 door. Kansengelijkheid is veel meer dan alleen inkomen/ bestaanszekerheid. Daarom gaan we in 2024 verder met deze opgave en specifiek onderzoeken waar kansen in Borger-Odoorn nog ongelijk zijn en komen met aanbevelingen hoe deze aan te pakken. We weten al wel dat laaggeletterdheid een risico is en gaan in 2024 bezig met een nieuw plan. Tot slot gaan we een plan maken voor de nieuwe inrichting van de schuldhulp- en dienstverlening i.v.m. aflopende contracten.

2. Zorg dichterbij
Inwoners moeten een plek in de buurt hebben waar ze makkelijk kunnen binnenlopen en de meest uiteenlopende zaken kunnen aankaarten. In 2023 zijn met succes 2 buurtkamers opgericht en de kansencoaches zijn uitgebreid naar alle basisscholen in de gemeente. Zo zijn we op verschillende plekken zichtbaar en soms minder zichtbaar in de buurt van inwoners. Uit recent promotieonderzoek ^[1] blijkt echter dat mensen in Borger-Odoorn juist meer tevreden zijn dan landelijk. In 2023 zijn hier ook vragen over opgenomen in het klantervaringsonderzoek WMO. In 2024 gaan we de inzet van de kansencoach continueren, de buurtkamers evalueren en bij de nieuwe aanbestedingen van de WMO rekening houden met de bereikbaarheid van die voorzieningen.

3. Preventie en inclusie
Deze UMO is heel breed en richt zich daarom op meerdere maatschappelijke effecten. De algehele preventie zit in deze UMO. In 2024 zal er een meerjarenplan gemaakt worden zodat alle onderdelen in de UMO met de juiste inzet opgepakt kunnen worden. In 2024 zal met name gewerkt worden aan de opgaven gezondheid, veilig opgroeien, talentontwikkeling en opgroeien in een kansrijke omgeving. Dit laatste door continuering en uitbreiding van het project backpack. En uitvoering van de landelijke regeling school en omgeving die tot doel heeft meer leerlingen een buitenschools aanbod te bieden.
^[1]  Promotieonderzoek naar bereikbaarheid van voorzieningen; economisch geograaf Felix Pot; 2023